Από μία αφήγηση του Νίκου Πιστικού στην Καστοριανή Εστία
Οι χειμώνες της κατοχής ήταν πολύ βαρείς! Και έκαναν ακόμα δυσκολότερη την ζωή των κατοίκων της Καστοριάς. Το χιόνι που έπεφτε μέσα στην πόλη, ξεπερνούσε τους τριάντα πόντους και οι δρόμοι γινόταν δύσβατοι στις ανηφόρες και τις κατηφόρες του Ντολτσού και του Απόζαρι.
Η λίμνη ένα απέραντο παγοδρόμιο και το χιόνι που έπεφτε από πάνω, έμοιαζε με τεράστιο κάμπο!
Το δράμα των καστοριανών ψαράδων μεγάλο! Γιατί περνούσαν εβδομάδες, χωρίς μεροκάματο στην λίμνη.
Τότε ένας ευρηματικός άνθρωπος, ο Μπούσιος, που το σπίτι του ήταν στην περιοχή “Λουτρός” δίπλα στην λίμνη, συνέλαβε την μεγάλη ιδέα και αποφάσισε να εκμεταλλευθεί το πάγο, που απλώνονταν άπλετος μπροστά στα πόδια του…
Έβαλε λοιπόν τους άνεργους ψαράδες να κόβουν τον πάγο της λίμνης σε καλούπια των 40Χ40 εκατοστών, τον οποίο μετέφερε με καροτσάκια μέχρι τα τούρκικα λουτρά. Και αφού άνοιξε μια τρύπα στον τρούλο του κτηρίου, έριχνε μέσα τον πάγο σε ποσότητες, για να διατηρηθεί μέχρι το καλοκαίρι.
Ο πάγος είχε μεγάλη ζήτηση τους θερινούς μήνες, γιατί τότε δεν υπήρχαν ακόμα οι παγονιέρες και έτσι έστησε μια επιχείρηση που απέφερε στον ιδιοκτήτη της σημαντικά κέρδη!
Αργότερα επέκτεινε τις δουλειές του, ανοίγοντας μια μεγάλη στέρνα στον κήπο του σπιτιού του για τον πάγο.
Για αρκετά χρόνια χρησιμοποιούσε τον πάγο στο μαγαζί του, που ήταν το μεγαλύτερο μπακάλικο της αγοράς, για να συντηρεί τα τρόφιμα.
Τον Μπούσιο, που ήταν ο πρώτος διδάξας, μιμήθηκαν και άλλοι επιτηδευματίες του χώρου. Όπως ο επωνομαζόμενος “Παγωτός”, που πωλούσε παγωτό σε χωνάκι στους δρόμους και τα πανηγύρια.
Ο πάγος της λίμνης έχασε την εμπορική αξία του, όταν εμφανίστηκαν τα πρώτα ψυγεία και η εκμετάλλευσή του πέρασε στους χωρικούς του Βιτσίου, οι οποίοι τον “αποθήκευαν” στις ανήλιες χαράδρες του βουνού και τον μετέφεραν με τα μουλάρια το καλοκαίρι, για να τον πουλήσουν στην πόλη.
Στον πόλεμο του ΄40 όσοι είχαν αμπέλια στην αντίπερα όχθη της λίμνης στην “Πέτρα”, έκοβαν τα δέντρα που ήταν για καυσόξυλα και τα μετέφεραν στα σπίτια τους πάνω από τον πάγο! Τότε έγινε η μεγαλύτερη περιβαλλοντική καταστροφή με την αποψίλωση όλων των δέντρων του γύρου της λίμνης!
Τους μήνες που ήταν παγωμένη η λίμνη, η επικοινωνία με τα παραλίμνια χωριά, γινόταν με κάτι αυτοσχέδια έλκυθρα, που τα ονόμαζαν “Σάνιες”.
Η “Σάνια” που απαιτούσε και δουλειά μαραγκού, δεν ήταν εύκολο να αποκτηθεί από όλους. Ειδικά από τους ασθενέστερους οικονομικά που το θεωρούσαν είδος “πολυτελείας”!
Στο κάτω μέρος η “Σάνια” είχε τοποθετημένα δύο κόκκαλα από πόδια μουλαριού ή δυο χοντρά μπουκάλια μπύρας Φιξ και δύο “τσουπιά” για να γλιστράει πάνω στον πάγο.
Μια τέτοια κατασκευή διασώζεται σήμερα στο Λαογραφικό Μουσείο της Καστοριάς και όποιος επιθυμεί μπορεί να την επεξεργαστεί από κοντά, για περισσότερες λεπτομέρειες.
Μια μέρα, θυμάται ο κ. Νίκος Πιστικός, καθώς έπαιζαν όλα τα παιδιά στην άκρη της λίμνης, βλέπουν από μακριά κάποιον να στροβιλίζεται με μεγάλη ταχύτητα πάνω στο πάγο. Το θέαμα ήταν εντυπωσιακό και κανείς δεν μπορούσε να το εξηγήσει με τα δεδομένα της εποχής εκείνης. Έγινε μεγάλο “σούσουρο” σ΄ όλη την πόλη!
Αργότερα έμαθαν ότι ο νεαρός που έκανε τα “ακροβατικά” πάνω στον πάγο, ήταν ο Μιχαλάκης που μόλις είχε έρθει από την Γαλλία και έφερε μαζί του τα παγοπέδηλα, για να εντυπωσιάσει τους καστοριανούς φίλους του!
Αυτό που έλεγαν σαν παραμύθι οι παλιοί καστοριανοί ήταν η τραγική ιστορία ενός χαλβατζή, ο οποίος περιφέρονταν μ΄ ένα ταψί στο κεφάλι και πωλούσε τον χειροποίητο χαλβά του στον κόσμο.
Μια μέρα, που είχε παζάρι στο Μαύροβο, ο χαλβατζής αποφάσισε να πάει ως εκεί, περπατώντας πάνω στην παγωμένη λίμνη.
Όμως ο πάγος δεν είχε το ίδιο πάχος σ΄ όλη την επιφάνεια, για να σηκώσει το βάρος ενός ανθρώπου. Υπήρχαν και τα αδύνατα σημεία, τα οποία οι παλιοί καστοριανοί ονόμαζαν “ροκάνια”, από τον χαρακτηριστικό θόρυβο που έκαναν την νύχτα, κατά την πήξη του πάγου.
Σ΄ ένα τέτοιο “ροκάνι” έπεσε ο άτυχος χαλβατζής και όταν βρέθηκε μέσα στο νερό ο πάγος “έκλεισε” απότομα και τον αποκεφάλισε με το ταψί του χαλβά επάνω στο κεφάλι του!
Στα χρόνια της τουρκοκρατίας συνέβη ένα αξιομνημόνευτο γεγονός, που αξίζει να καταγραφεί στην τοπική ιστορία.
Τότε είχε πάρει μετάθεση για την Καστοριά ένας τούρκος δικαστής, ονόματι Χασάν Κατή και όταν έφθασε στην χιονισμένη περιοχή του Δισπηλιού, αποφάσισε με την συνοδεία του να επιλέξει τον πιο σύντομο δρόμο που ήταν η ευθεία προς την πόλη. Χωρίς να γνωρίζει βέβαια ότι κάτω από τα πόδια τους υπήρχε η παγωμένη λίμνη με τα “ροκάνια” που καιροφυ- λακτούσαν σε κάθε βή- μα!
Αυτό το πληροφορήθηκαν μόλις έφθασαν στο σημείο της υποδοχής, όπου τους περίμεναν οι αρχές της πόλης και μόλις έμαθαν τα καθέκαστα, άρχισαν οι δεήσεις και τα “μπιρ Αλάχ” για την καλή τους τύχη.
Μάλιστα ο Χασάν Κατής έκανε τάμα να χτίσει ένα τζαμί εκεί και από τότε η περιοχή πήρε το όνομά του. Είναι το σημείο που σήμερα βρίσκεται το πάρκιγκ απέναντι από το κτήριο της Περιφερειακής Ενότητας Καστοριάς.