Από μια αφήγηση του κ. Νίκου Πιστικού στην Καστοριανή Εστία
Αναδρομές στην ιστορία του τόπου μας.
Σύμφωνα με μια εκδοχή η Καστοριά οφείλει το όνομά της στο κάστρο δηλαδή στο τείχος που έκλεινε περιμετρικά τον οικισμό στην χερσόνησο της λίμνης.
Η αρχαία ονομασία της ήταν “Κέλετρον” και το πρώτο οχυρό κτίστηκε από τον ρωμαίο αυτοκράτορα Διοκλητιανό από τον οποίο πήρε και το όνομα Διοκλητιανούπολη.
Στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ο Ιουστινιανός έδωσε την οριστική μορφή στο τείχος της Καστοριάς, όπως διατηρήθηκε και μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό αλλά προτού το προλάβει η μεγάλη ανοικοδόμηση της πόλης στις αρχές της δεκαετίας του 1960 και κατεδαφίσει το μεγαλύτερο τμήμα του τείχους.
Υπολείμματα του τείχους διατηρούνται και σήμερα, γύρω από το Δημαρχείο της πόλης και πίσω από τον σωζόμενο τουρκικό μενδρεσέ (ιεροδιδασκα- λείο).
Για το χτίσιμο του τείχους χρησιμοποιήθηκε άσβεστη… ασβέστη δηλαδή “ψημμένη” πέτρα την οποία “στουμπίζανε” (έκαναν σκόνη) και αφού τοποθετούσαν την πρώτη σειρά από λίθους, έριχναν ενδιάμεσα την σκόνη από τον ασβέστη και την πότιζαν με την κατάλληλη ποσότητα νε-ρού. Στην συνέχεια ακολουθούσαν την ίδια τεχνική και με την δεύτερη σειρά κ.ο.κ.
Έτσι δημουργούσαν μια συμπαγή μάζα, που άντεξε επί αιώνες αλλά ακόμη και σήμερα αν κάποιος ήθελε να βγάλει μια πέτρα από το τείχος, θα έπρεπε να βάλει… φουρνέλο, όπως τονίζει χαρακτηριστικά ο κ. Νίκος Πιστικός.
Με την ίδια τεχνική κατασκευάστηκαν και τα περίφημα τοξοτά γεφύρια που συναντάμε σε πολλά ποτάμια της πατρίδας μας.
Το κάστρο της Καστοριάς ξεκινούσε από την βόρεια παραλία, όπως δείχνουν τα υπολείμματα που υπάρχουν στη σημερινή πλατεία Μακεδονομάχων και αφού διέρ- χονταν μπροστά από το Δημαρχείο, συνέχιζε στην πλατεία Δαβάκη και πίσω από την Αγροτική Τράπεζα, για να καταλήξει στην περιοχή του Χασάν Κατή στην νότια παραλία.
Υπήρχαν τρεις πύλες στα τείχη αυτά, με τετράγωνους πύργους, όπως αυτός που διασώζεται στην αρχή της οδού Χριστοπούλου κάτω από το Δημαρχείο.
Η άλλη πύλη βρίσκονταν νότια του Μενδρεσέ, ενώ η κεντρική πύλη υπήρχε στην πλατεία Δαβάκη που κατεδαφίστηκε για να κτιστεί η πρώην Αγροτική Τράπεζα!
Στα χαλάσματα του κάστρου, ο κ. Νίκος Πιστικός βρήκε την κλειδαριά της “μεγάλης πόρτας”, την οποία παρέδωσε στο Λαογραφικό Μουσείο, όπου φυλλάσσεται ακόμα και σήμερα.
Δίπλα από την είσοδο του κάστρου υπήρχε το μεγάλο τουρκικό τζαμί και εκεί που είναι σήμερα το Δικαστικό μέγαρο, ήταν οι ανδρικές και γυναικείες φυλακές, τις οποίες χρησιμοποιούσαν οι Ιταλοί στα χρόνια της κατοχής για να φυλακίζουν έλληνες πατριώτες.
Ένας από αυτούς ήταν και ο κ. Νίκος Πιστικός, που πέρασε 15 μέρες στα “μπουντρούμια”!
Εκτός από το τείχος του ισθμού της Καστοριάς, όπως το περιγράφουν οι ιστορικοί, υπήρχε από τα βυζαντινά χρόνια και το εσωτερικό τείχος της πόλης.
Αυτό ξεκινούσε από τον τουρκικό μενδρεσέ και μέσω της σημερινής οδού Παπαρέσκα, συνέχιζε μέχρι τον περίβολο του Γυμνασίου, όπου βρίσκεται ο βυζαντινός ναός της Παναγίας Κουμπελίδικης, η οποία γι΄ αυτό τον λόγο μετονομάστηκε σε Παναγία Καστριώτισσα.
Σύμφωνα με την παράδοση, στο ίδιο σημείο υπήρχε προχριστιανικός ναός, πιθανότατα των αρχαιοελληνικών χρόνων.
Κατά την διάρκεια της κατοχής, με τους πρώτους βομβαρδισμούς των ιταλών τους θερινούς μήνες του 1941, μια βόμβα έπληξε “ξόφαλτσα” τον τρούλο της Κουμπελίδικης καταστρέφοντας ένα τμήμα του.
Μετά τον πόλεμο ήρθε στην Καστοριά ο γνωστός αρχαιολόγος και συντηρητής βυζαντινών μνημείων Πελεκανίδης, ο οποίος αποκατέστησε και τις ζημιές που προκάλεσε η βόμβα στην στέγη του ναού.
Υπολείμματα αυτού του τείχους, εκτός από τον περίβολο του Γυμνασίου, συναντάμε και στην οδό Παπαρέσκα, στο ύψος που βρίσκεται σήμερα το σπίτι του Βουϊτση, όπου λόγω υψομετρικής διαφοράς, ήταν και το ψηλότερο σημείο του κάστρου.
Εκεί, θυμάται ο κ. Νίκος Πιστικός, ήταν γεμάτο με φωλιές από “γκάλιες” (κάργες) τις οποίες ήταν μόδα, να πιάνουν τα παιδιά και να τις εξημερώνουν μαζί με τα άλλα οικόσιτα πτηνά! Ο πιο επιδέξιος στο σκαρφάλωμα του κάστρου ήταν ο αδρφός του Βασίλη Παπαντίνα, ό οποίος έπιανε τις περισσότερες “γκάλιες” όταν ήταν μικρός, αλλά στην συνέχεια ξενητεύθηκε στην Αμερική.
Μετά την εκκλησία της Παναγίας Κουμπελίδικης, το εσωτερικό τείχος της Καστοριάς, περνούσε από τον ναό της Παναγίας των Αγίων Αναργύρων, και ακολουθώντας την σημερινή οδό Αγίου Αθανασίου, σε μια απόσταση 1500 μέτρων, συναντούσε το τείχος του ισθμού.