Μεγάλωσα στην Καστοριά. Περπάτησα κάθε στενό, κάθε πλακόστρωτο, κάθε ανηφόρα.
Πήγα σχολείο εκεί, έζησα τις γειτονιές της, πέρασα ώρες κάνοντας σκι στη λίμνη.
Κι όμως — τότε δεν καταλάβαινα τι πραγματικά είχα μπροστά μου.
Τώρα επιστρέφω μόνο λίγες μέρες τον χρόνο. Σαν επισκέπτης.
Σαν «τουρίστας» στην ίδια μου την πόλη.
Και βλέπω την Καστοριά πιο καθαρά από ποτέ.
Την βλέπω και με τα μάτια του επαγγελματία — του ανθρώπου που ασχολείται καθημερινά με οργάνωση έργων, με διαδικασίες, μελέτες, διαχείριση, συντονισμό, με συστήματα που πρέπει να λειτουργούν και την επόμενη μέρα.
Και ένα πράγμα μου γίνεται πια απολύτως ξεκάθαρο:
Η Καστοριά δεν υστερεί σε ομορφιά.
Υστερεί σε οργάνωση.
Υστερεί σε θεσμούς.
Υστερεί σε στρατηγική.
Έχει λίμνη που θα ζήλευαν δεκάδες ευρωπαϊκές μικρές πόλεις.
Έχει παραδοσιακούς οικισμούς μοναδικής αξίας.
Έχει αρχοντικά, εκκλησίες, ιστορική ταυτότητα, φύση, ποιότητα ζωής.
Έχει ακόμη και αεροδρόμιο — κάτι εξαιρετικά σπάνιο για το μέγεθός της.
Κι όμως… όλα αυτά μένουν ασύνδετα.
Η πόλη μοιάζει να «ανασαίνει» χωρίς σχέδιο.
Ό,τι γίνεται, γίνεται αποσπασματικά.
Ό,τι βελτιώνεται, βελτιώνεται χάρη σε ανθρώπους, όχι χάρη σε δομές.
Και το πρόβλημα δεν είναι (μόνο) πολιτικό.
Είναι θεσμικό.
Η πόλη έχει κενό υποδομών, κενό συντονισμού, κενό οράματος.
Και κυρίως — κενό οργανισμών με συνέχεια.
Μικρές πόλεις στην Ευρώπη με παρόμοιο περιβάλλον έχουν βρει τις λύσεις (Annecy, Lugano, Bled, Iseo, Hallstatt) και συνεπώς το συμπέρασμα είναι ένα:
Η Καστοριά χρειάζεται δύο ξεχωριστούς θεσμούς.
Όχι έναν. Δύο.
Και όσο πιο γρήγορα το καταλάβουμε, τόσο πιο γρήγορα θα αλλάξει πορεία.
Πριν φτάσω όμως σε αυτούς τους δύο θεσμούς, θέλω να βάλω κάτω πέντε βασικές αρχές που θεωρώ κρίσιμες για κάθε μικρή πόλη που θέλει πραγματικά να πάει μπροστά.
Πέντε αρχές για μια σοβαρή, σύγχρονη, μικρή πόλη
1.Στοχευμένες, μικρές επενδύσεις υψηλής ποιότητας
Όχι μεγαλεπήβολα έργα-βιτρίνα χωρίς ουσία.
Αλλά μικρά, σωστά σχεδιασμένα projects που δημιουργούν πραγματική αξία:
• ποιοτικά, μικρά καταλύματα,
• υποδομές αναψυχής χαμηλού περιβαλλοντικού αποτυπώματος,
• αναβαθμισμένοι πεζόδρομοι και δημόσιοι χώροι,
• μικρές τουριστικές επενδύσεις με προστιθέμενη αξία.
Η ανάπτυξη δεν έρχεται από τις υπερβολές.
Έρχεται από συνέπεια και ποιότητα.
2.Αξιοποίηση φυσικών πόρων με σύγχρονες προδιαγραφές
Η λίμνη της Καστοριάς, τα ορεινά μονοπάτια, ο φυσικός πλούτος μπορούν να αποτελέσουν «προϊόν» με:
• ήπιες παρεμβάσεις,
• έξυπνη σήμανση,
• ψηφιακή ξενάγηση,
• πιστοποιημένες διαδρομές (πεζοπορικές, ποδηλατικές, θεματικές).
Στην Ευρώπη αυτά είναι δεδομένα.
Στην Ελλάδα — και ειδικά στην περιφέρεια — είναι ακόμη ευκαιρία.
3.Υποστήριξη τοπικής επιχειρηματικότητας με πρακτικά εργαλεία
Δεν αρκεί «να ανοίγει μια επιχείρηση».
Πρέπει να ξέρει πώς να σταθεί, να αναπτυχθεί και να επιβιώσει.
Οι μικρές επιχειρήσεις χρειάζονται:
• συμβουλευτική,
• καθοδήγηση για χρηματοδοτικά προγράμματα,
• πρόσβαση σε σύγχρονα εργαλεία marketing,
• δικτύωση με επιχειρηματίες και αγορές εκτός περιοχής.
Αν δεν στηρίξουμε πρακτικά τον μικρό επαγγελματία, όλα μένουν στην καλή διάθεση.
4.Ελκυστική πόλη για νέους – όχι μόνο «για τουρίστες»
Αν θέλουμε να σταματήσει η φυγή των νέων, οι πόλεις πρέπει να προσφέρουν:
• ψηφιακές υποδομές,
• σύγχρονα σχολεία,
• ασφαλείς κοινόχρηστους χώρους,
• αναβαθμισμένες αθλητικές εγκαταστάσεις,
• πολιτιστικές δραστηριότητες.
Οι νέοι δεν φεύγουν μόνο για δουλειά.
Φεύγουν γιατί δεν βλέπουν προοπτική.
6.Έργα με τεχνική σοβαρότητα και μακροπρόθεσμο σχεδιασμό
Στον κλάδο μας βλέπουμε συχνά έργα που υλοποιούνται «γρήγορα» αλλά όχι σωστά:
• χωρίς προδιαγραφές,
• χωρίς τεχνικό βάθος,
• χωρίς σωστή επίβλεψη.
Η πραγματική ανάπτυξη έρχεται μόνο όταν τα έργα είναι:
• τεκμηριωμένα,
• ποιοτικά,
• λειτουργικά,
• σχεδιασμένα με βάση πρότυπα και όχι στο «περίπου».
Η ποιότητα δεν είναι ωραία λέξη. Είναι διαδικασία.
Δύο χαρακτηριστικές ιστορίες – καθρέφτης της νοοτροπίας μας
Παράδειγμα 1: Ντολτσό – γιατί να είναι γεμάτο αυτοκίνητα;
Σε παραδοσιακούς οικισμούς και ιστορικά κέντρα στην Ευρώπη:
• απαγορεύεται η διέλευση και η στάθμευση ΙΧ,
• υπάρχουν συγκεκριμένες ώρες φορτοεκφόρτωσης,
• λειτουργούν περιφερειακά parking,
• υπάρχουν μικρά λεωφορεία / mini-bus.
Στο Ντολτσό — που είναι διαμάντι — ακόμη παλεύουμε με αυτοκίνητα σε κάθε γωνία.
Κι όμως, λύσεις υπάρχουν και είναι απλές (τα έχουμε πει):
• διαβούλευση με κατοίκους & επαγγελματίες,
• πιλοτική πεζοδρόμηση (π.χ. Σαββατοκύριακα 9:00–21:00),
• περιφερειακοί χώροι στάθμευσης γύρω από τη συνοικία,
• συγκεκριμένες ώρες φορτοεκφόρτωσης,
• καλύτερη αστική συγκοινωνία προς/από την περιοχή.
Δεν ανακαλύπτουμε τον τροχό.
Απλώς εφαρμόζουμε αυτά που αλλού θεωρούνται αυτονόητα.
Παράδειγμα 2: Σχολικές μονάδες – η πόλη «χωρίς μελέτη»
Έχω γράψει ξανά για το 6ο Δημοτικό, για την Καλλιθέα, για το δίκτυο σχολείων της Καστοριάς.
Το θέμα δεν είναι αν θα κλείσει το 6ο, το 4ο ή το 3ο.
Το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει καμία σοβαρή συνολική μελέτη.
Αν το δούμε επαγγελματικά, τα ερωτήματα είναι απλά:
• Πόσα παιδιά έχουμε και πού μένουν χωροταξικά;
• Τι λένε οι μελέτες (και ο νόμος) για τον βέλτιστο αριθμό μαθητών ανά τμήμα;
• Ποια σχολικά κτίρια είναι ασφαλή, λειτουργικά, ενεργειακά λογικά;
• Πόσο κοστίζει η αναβάθμιση κάθε κτιρίου;
• Πώς κινούνται τα παιδιά (με τα πόδια, με ΙΧ, με αστικό);
• Τηρείται το χωροταξικό; Αν όχι, γιατί;
• Τι θα γίνουν τα σχολικά κτίρια που ενδεχομένως θα μείνουν άδεια;
Αφού απαντηθούν αυτά, τότε μπορούμε να μιλήσουμε σοβαρά για συγχωνεύσεις, αναβαθμίσεις, νέες χρήσεις (π.χ. μετατροπή κενών σχολικών κτιρίων σε δημόσιες υπηρεσίες, πολιτιστικούς χώρους, κέντρα κατάρτισης).
Αυτό δεν είναι πολιτική. Είναι βασική λογική σχεδιασμού.
Και τώρα, η ουσία: τι λείπει από την Καστοριά;
Όλα τα παραπάνω οδηγούν στο ίδιο σημείο:
Λείπει η οργάνωση.
Λείπει ο φορέας με συνέχεια.
Λείπει ο θεσμός που θα βλέπει μπροστά από τον εκλογικό κύκλο.
Εδώ ακριβώς έρχονται οι δύο θεσμοί που πιστεύω ότι μπορούν να αλλάξουν την πορεία της πόλης.
A.Φορέας Διαχείρισης Λίμνης Καστοριάς
Ο θεματοφύλακας του φυσικού πλούτου.
Η λίμνη μας είναι ένα οικοσύστημα που πρέπει να προστατεύεται καθημερινά.
Δεν μπορεί να βασίζεται σε αποσπασματικές κινήσεις.
Δεν μπορεί να αφεθεί στη διάθεση υπηρεσιών που έχουν ακόμη 100 αρμοδιότητες.
Σε όλη την Ευρώπη, παρόμοιες λίμνες έχουν Φορέα Λίμνης:
• SILA στο Annecy (Γαλλία)
• Consorzio Lago d’Iseo & d’Idro (Ιταλία)
• Lago di Orta Authority
• Bled Water Management Unit (Σλοβενία)
• Lake Lugano Mixed Authority
Τι κάνουν όλοι αυτοί;
Αυτό που θα έπρεπε ήδη να κάνουμε κι εμείς.
o Τεχνική και επιστημονική παρακολούθηση
• ποιότητα νερού 365 μέρες τον χρόνο,
• αναλύσεις, δείγματα, βιολογικές μετρήσεις,
• περιβαλλοντικές μελέτες & οικολογικές καταγραφές.
o Έργα ήπιας υποδομής
• καθαρισμοί, συντηρήσεις όχθης,
• προστασία υγροτόπων,
• μονοπάτια, παραλίμνια deck, σημεία θέας,
• μικρές αναπλάσεις χαμηλού κόστους – υψηλής απόδοσης.
o Συμμετοχή σε ευρωπαϊκά προγράμματα
• LIFE,
• Interreg,
• Horizon,
• προγράμματα Blue-Green Infrastructure.
o Masterplan για όλο το παραλίμνιο μέτωπο
Όχι αποσπασματικές παρεμβάσεις.
Όχι «ό,τι προκύψει».
Σχέδιο 20ετίας.
Αν δεν φροντίσουμε συστηματικά τη λίμνη, όλα τα υπόλοιπα χάνουν το νόημά τους.
Είναι η ταυτότητα της πόλης. Είναι το φυσικό της κεφάλαιο.
Και χωρίς Φορέα, δεν υπάρχει μέλλον.
B. Ινστιτούτο Πολιτισμού & Κληρονομιάς Καστοριάς
Ο θεματοφύλακας της ταυτότητας.
Το Ντολτσό, το Απόζαρι, τα αρχοντικά, οι βυζαντινές εκκλησίες δεν είναι «σκηνικό».
Είναι πολιτιστικός θησαυρός.
Είναι brand.
Σε άλλες μικρές πόλεις πάνω σε αυτά χτίζονται ολόκληρες οικονομίες.
Στην Ιταλία, στην Αυστρία, στη Σλοβενία, στην Ελβετία, τέτοια κέντρα κληρονομιάς λειτουργούν ως “επιτελικά μυαλά” για:
• ανάδειξη παραδοσιακών οικισμών,
• εφαρμογή χρωματικών παλετών,
• στρατηγικές επαναχρήσης κτιρίων,
• εξεύρεση χρηματοδοτήσεων,
• σύνδεση με διεθνείς οργανισμούς,
• διοργάνωση πολιτιστικών δράσεων & συνεδρίων.
Αυτό λείπει από την Καστοριά:
ένας θεσμός που θα επιβλέπει, θα συντονίζει, θα υποστηρίζει.
1-Στρατηγικό σχέδιο για Ντολτσό & Απόζαρι
Χάρτες, ζώνες, υλικά, κατευθύνσεις, κανόνες.
2-Προτάσεις επαναχρήσης αρχοντικών
• boutique hotels,
• πολιτιστικά κέντρα,
• residencies καλλιτεχνών,
• coworking hubs σε ιστορικά κτίρια,
• μικρά μουσεία & θεματικοί χώροι.
3-Αρχιτεκτονικές κατευθύνσεις – χρωματικές παλέτες
Ενιαία λογική, όπως σε Iseo, Merano, Vipiteno.
Όχι άλλο «κάθε όψη και άλλο στυλ».
4-Δράσεις ήπιων παρεμβάσεων
• περιοχές χωρίς αυτοκίνητο,
• σωστή σήμανση,
• μικρές αναπλάσεις που αλλάζουν το δημόσιο χώρο.
5-Συνεργασία με μεγάλους οργανισμούς
Europa Nostra, ICOMOS, ICCROM,
πανεπιστήμια Ελλάδας & εξωτερικού.
6-Εκδηλώσεις – συνέδρια – εβδομάδες τέχνης
Για να ξαναμπεί το “Kastoria” σε διεθνή agendas.
7-Τουριστικές διαδρομές
• αρχιτεκτονικές,
• βυζαντινές,
• παραλίμνιες,
• θρησκευτικές.
8-Ψηφιακή καταγραφή όλων των κτιρίων
Με βαθμό διατήρησης, ανάγκες επέμβασης, ιστορική αξία.
9-Υποστήριξη ιδιωτών & φορέων
Για αναστηλώσεις, χρωματισμούς, τεχνικές προδιαγραφές, χρηματοδοτήσεις.
Πέρα από αυτά:
• Χρηματοδοτικά εργαλεία για παλιά αρχοντικά & διατηρητέα, ώστε οι ιδιοκτήτες (που συχνά δεν έχουν οικονομική δυνατότητα) να μπορέσουν να τα συντηρήσουν.
• Ζώνες χρωματικής / αρχιτεκτονικής αναβάθμισης με επιχορηγήσεις για βαψίματα και συντηρήσεις όψεων, με σαφείς οδηγίες, για να αποκτήσουν οι γειτονιές ενιαίο χαρακτήρα.
• Θρησκευτικός τουρισμός & βυζαντινές εκκλησίες με οργανωμένες διαδρομές, υποδομές, σήμανση.
• Οργανωμένο camping & ήπιος τουρισμός γύρω από τη λίμνη και τα βουνά, με σωστό σχεδιασμό, όχι πρόχειρες λύσεις.
Το Ινστιτούτο είναι εργαλείο ανάπτυξης.
Γ. Συνεδριακός Τουρισμός – Η μεγάλη ανεκμετάλλευτη ευκαιρία
Πολύ λίγες μικρές πόλεις στην Ελλάδα έχουν αυτό το προνόμιο: η Καστοριά έχει αεροδρόμιο.
Και διαθέτει ένα σύγχρονο εκθετήριο που σήμερα χρησιμοποιείται ουσιαστικά μόνο για τη Γούνα.
Σε όλη την Ευρώπη, πόλεις σαν τη δική μας αξιοποίησαν τέτοιες υποδομές για:
• διεθνή συνέδρια,
• θεματικές εκθέσεις,
• art fairs,
• πανεπιστημιακά fora,
• workshops & residencies,
• events 12 μήνες τον χρόνο.
Στην Καστοριά μπορεί να γίνει ακριβώς το ίδιο.
1.Προτεινόμενα συνέδρια:
• παραδοσιακή αρχιτεκτονική & πολιτιστική κληρονομιά,
• περιβαλλοντική διαχείριση λιμνών,
• sustainable tourism,
• βυζαντινή τέχνη & θρησκευτική κληρονομιά,
• digital nomads & remote work,
• outdoor activities & mountain tourism,
• gastronomy & local production forums.
2.Προτεινόμενες εκθέσεις:
• Outdoor & Mountain Expo,
• Wine & Spirits Festival,
• Heritage Technology Expo,
• Design & Craft Fair,
• Lake Life & Wellness Festival,
• Fashion, Leather & Materials Week.
Παράλληλα:
• workshops σε αρχοντικά,
• photo-walks στο Ντολτσό,
• μουσικές εκδηλώσεις,
• θεματικές βραδιές στα μουσεία,
• ξεναγήσεις στη λίμνη.
Έτσι λειτουργούν Bled, Lugano, Orta — και σήμερα θεωρούνται top μικροί συνεδριακοί προορισμοί.
Δ. Digital Nomads – Μια πόλη ιδανική, χωρίς να το ξέρει
Ο κόσμος της εργασίας αλλάζει.
Χιλιάδες άνθρωποι δουλεύουν πλέον εξ αποστάσεως και ψάχνουν πόλεις:
• όμορφες,
• ήσυχες,
• ασφαλείς,
• με καλό internet και ποιότητα ζωής.
Η Καστοριά έχει:
• ποιότητα ζωής,
• χαμηλό κόστος,
• ηρεμία και ασφάλεια,
• λίμνη & φύση,
• αεροδρόμιο,
• αρχοντικά που μπορούν να γίνουν residencies,
• δυνατότητα για coworking hubs σε ιστορικά κτίρια.
Με ένα στοιχειώδες πρόγραμμα:
• “Winter Nomads in Kastoria”,
• 2–3 καλά διαμορφωμένα κτίρια,
• συνεργασία με διεθνείς πλατφόρμες nomads,
η πόλη μπορεί να αποκτήσει μια σταθερή ροή ανθρώπων που μένουν εβδομάδες ή μήνες, όχι «τρεις μέρες και έφυγαν».
Γιατί δύο φορείς και όχι ένας;
Γιατί αν τα βάλεις όλα σε έναν οργανισμό, θα τα κάνεις όλα… μισά.
• Η λίμνη χρειάζεται επιστήμονες, περιβαλλοντολόγους, μηχανικούς.
• Η κληρονομιά χρειάζεται αρχιτέκτονες, ιστορικούς, ανθρώπους του πολιτισμού.
• Τα συνέδρια χρειάζονται επαγγελματίες διοργάνωσης.
• Οι nomads χρειάζονται σύγχρονη στρατηγική και ψηφιακές υποδομές.
Δύο φορείς σημαίνει:
εξειδίκευση – συνέχεια – αποτελεσματικότητα.
Ο ένας φροντίζει το σώμα της πόλης (τη λίμνη, το περιβάλλον).
Ο άλλος φροντίζει την ψυχή της (την κληρονομιά, την ταυτότητα, την εικόνα της προς τα έξω).
Και οι δύο μαζί μπορούν να αλλάξουν την ιστορία της.
Το συμπέρασμα
Η Καστοριά δεν χρειάζεται άλλη μια «ωραία ιδέα».
Χρειάζεται θεσμούς.
Χρειάζεται δομές.
Χρειάζεται στρατηγική που θα παραμείνει όταν αλλάζουν πρόσωπα.
Έναν Φορέα που θα φροντίζει τη λίμνη.
Ένα Ινστιτούτο που θα φροντίζει την ταυτότητά της.
Μικρές, ποιοτικές, στοχευμένες παρεμβάσεις.
Στήριξη ανθρώπων και επιχειρήσεων.
Έργα με τεχνική σοβαρότητα, όχι πρόχειρες λύσεις.
Η Καστοριά έχει όλα τα συστατικά για να γίνει ένα από τα πιο φωτεινά παραδείγματα μικρής πόλης με μεγάλη ποιότητα ζωής.
Το μόνο που χρειάζεται τώρα —
είναι να το αποφασίσει.
Αν πιστεύετε ότι η Καστοριά μπορεί πραγματικά να αλλάξει πορεία, μοιραστείτε το.
Η συζήτηση πρέπει να ξεκινήσει από εμάς.
Ανδρέας ΔεληγιάννηςΣπούδασε Πολιτικός Μηχανικός στο ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Α.Π.Θ. και Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων και Κτιρίων MSc στο Ε.Α.Π. – Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
